Patron szkoły

Armia Krajowa powstała 14 lutego 1942 roku. Jej działalność konspiracyjna rozpoczął się zaraz na początku wojny. Rząd na uchodźstwie już 27 września 1939 roku powołał Służbę Zwycięstwu Polski pod wodzą gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, która parę miesięcy później przekształciła się w Związek Walki Zbrojnej z gen. Stefanem Roweckim „Grotem” na czele.

 

Po aresztowaniu gen Roweckiego władzę nad Armią przejął gen. Tadeusz „Bór” Komorowski i dowodził tą formacją aż do kapitulacji powstania warszawskiego – 2 października 1944roku.

 

Ostatnim dowódcą Armii Krajowej był gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” – do rozwiązania Armii Krajowej 19 stycznia 1945 roku.

 

Dowódcy Armii Krajowej

 

Podstawowym zadaniem AK była odbudowa państwa polskiego przez walkę zbrojną, której momentem kulminacyjnym miało być ogólnonarodowe powstanie.

 

Dowódcy Armii Krajowej w swojej działalności zakładali trzy etapy walki:

 

– pierwszy, walka konspiracyjna, która miała na bieżąco utrudniać życie Niemcom w kraju,

– drugi, walka jawna, dotyczyła zorganizowania powszechnego powstania,

– trzeci, odtworzenie sil zbrojnych, podjecie dzien. Na frontach II wojny świtowej.

Władze AK dążyły do scalenia wszystkich organizacji konspiracyjnych działających na ziemiach polskich. Akcja okazała się sukcesem. Armia Krajowa była wojskiem polskim o ochotniczym zasięgu, stanowiła składową polskich sił zbrojnych.

Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi AK były plutony, dzielące się na pełne (35 – 50 osób) i szkieletowe (16 – 25 osob0.

Trzon kadry dowódczej AK stanowili podchorążowie i podoficerowie Wojsk polskiego.

Strukturę terytorialną oparto na przedwojennym podziale administracyjnym:

– obszar stanowił kilka województw,

– okręg, to województwo,

– obwody to powiaty.

 

Żołnierze Armii przeprowadzali wiele zadań i akcji bojowych.

 

Pion bojowy „Kedyw” wsławił się w walkach z Niemcami na Zamojszczyźnie. W akcji „Wieniec” wysadzono siedem torów kolejowych na liniach węzła warszawskiego, blokując na długi czas komunikację.

 

Akcja pod Arsenałem, w której harcerski oddział „Kedywa” odbił ponad 20 więźniów przewożonych z centrali gestapo przy alei Szucha do więzienia na Pawiaku.

 

W akcji „Góral” żołnierze AK zaatakowali niemiecki konwój z transportem pieniędzy i zdobyli 105 mln zł.

Wiosna 1943 roku dowództwo AK przystąpiło do tworzenia oddziałów partyzanckich. Partyzanci likwidowali posterunki policji i administracji niemieckiej, udaremniali ściąganie przymusowych kontyngentów i danin, niszczyli szlaki komunikacyjne i dezorganizowali sieć łączności.

 

W 1943 roku władze opracowały nowy plan operacyjny na wypadek odwetu Niemców na froncie wschodnim, plan ten nosił kryptonim „Burza”. Rezultatem tych walk było uwolnienie spod okupacji niemieckiej pokaźnych terytoriów n ziemiach wschodnich.

Po upadku powstania warszawskiego do niewoli niemieckiej dostało się niemal cała Komenda Główna AK, to zdezorientował pracę AK. 19 stycznia 1945 roku Armia Krajowa została rozwiązana. Mimo prób reaktywacji podejmowanych przez gen. Leopolda Okulickiego Armia nie rozwinęła znaczącej działalności. W sierpniu 1945 roku żołnierze AK powołali organizację o charakterze politycznym „Wolność i Niezawisłość” WiN.

 

Przygotowała: p. Beata Rusin

 

 

Armia Krajowa w Zaczerniu

Powstanie pierwszych oddziałów podziemnej Armii Krajowej w Zaczerniu i jego okolicach datuje się na rok 1942. Twórcami tych zakonspirowanych komórek byli młodzi zawodowi wojskowi, którzy po wojnie obronnej 1939 roku powrócili bezpiecznie do domów. Wśród nich wymienić należy porucznika Jana Bieńka z Nowej Wsi, rotmistrza Władysława Dynię z Rudnej Małej i plutonowego Stanisława Pukałę z Zaczernia.

 

W Zaczerniu pierwszą drużynę tworzyli: Stanisław Pukała (dowódca), Michał Kubas, Tadeusz Rzeszutek, Leszek Kluz, Jan Polak, Jan Stopa, Stanisław Bieniek i Józef Skała. Ta pierwsza drużyna była tak zakonspirowana, że początkowo prócz jej członków, nikt z mieszkańców Zaczernia nie wiedział o jej istnieniu.

 

Z czasem organizacja ta zaczęła się rozrastać. W roku 1943 funkcjonowały już cztery drużyny, które stanowiły pluton dowodzony przez Stanisława Pukałę ps. „Czarny”, „Bagnet”. Jego zastępcą był Michał Kubas ps.”Woś”. Na dowódców drużyn przeszkoleni zostali: Tadeusz Rzeszutek, Jan Polak, Wincenty Pustelak, Józef Marynowski, Józef Porada, Stanisław Bieniek i Wincenty Cieśla. Prócz jednostki bojowej funkcjonowała też komórka administracyjno-sanitarna, którą dowodził Wojciech Błoniarz i pododdział sanitarny kierowany przez Stanisława Kamińskiego i Wincentego Pukałę. Liczący około 80 osób pluton zaczerski należał do obejmującej gminę Trzebownisko placówki „Jabłoń”. Sztab placówki znajdował się w szkole w Jasionce, a dowodził nią tamtejszy kierownik szkoły Stanisław Wiśniewski ps. „Wrzos”.

 

Działalność zaczerskich AK-owców obejmowała m.in. prowadzenie nasłuchu radiowego. Jeden z punktów nasłuchu mieścił się w przykościelnej kaplicy grobowej Jędrzejowiczów. Obsługiwał go zaczerski wikary – ks. Marcin Myszak. Drugi punkt znajdował się w ziemiance za stodołą Jana Stopy. Tu ukryto radio wykradzione z niemieckich magazynów. Inną z form działalności był kolportaż prasy konspiracyjnej – gazetka „Na posterunku”. Prasę pobierano na folwarku w Jasionce. Jej wydawaniem zajmował się zaczernianin – Władysław Szymański, pracujący jako ogrodnik. Przewozili ją zaś Józef Polak, Józef Stopa, Irena Szeliga-Paja i Stanisław Rząsa.

 

Jedną z poważniejszych akcji, w jakie angażowali się żołnierze z zaczerskiej AK było zdobywanie i przerzuty broni. Działania te podejmowano przede wszystkim w pierwszej połowie roku 1944 w związku z przygotowaniami do Akcji „Burza”. W początkach 1944 roku do Zaczernia trafiła broń pochodząca ze rzutów, a ukrywana w Nienadówce. Ze Staroniwy przewieziono do Zaczernia kilkanaście skrzynek granatów. Granaty pochodziły też z Jasionki, a ukryto je w stojącym w polach.strachu na wróble. Broń przewożono również ze Słociny i Rzeszowa. Z uwagi na bliskość lotniska i zakwaterowanie w Zaczerniu wojskowych jednostek niemieckich broń pozyskiwano także od żołnierzy niemieckich w drodze zakupu lub wymiany. W tych akcjach udzielali się: Stanisław Pukała, Józef Stopa, Jan Stopa, Leszek Kluz, Józef Skała, Jan Polak, Franciszek Sala, Stanisław Czarnik, Tadeusz Rzeszutek, Michał Kubas, Stanisław Rząsa oraz Zygmunt Próchno, zakonspirowany oficer Armii Krajowej mieszkający w Zaczerniu. Ze zdobywaniem broni wiązało się także zorganizowanie miejsc jej przechowywania. W Zaczerniu funkcjonowało kilka zakonspirowanych magazynów m.in.: w stodole folwarcznej, w zabudowaniach browaru, w zabudowaniach gospodarczych rodziny Stopów. Pomimo licznych rewizji magazyny te nie zostały odkryte przez Niemców.

 

Aby doskonalić i utrzymać sprawność bojową przeprowadzano często szkolenia wojskowe. Odbywały się one w domach zaczernian: Józefa Stopy, Wincentego Pustelaka, Józefa Porady, Stanisława Bieńka, Jana Kota, Józefa Góraka oraz w terenie: na pastwisku w Rudnej, w olszynkach koło cmentarza, na Tajęcinie w lesie.

 

Przy zaczerskim plutonie zorganizowana została jednostka sanitarna prowadzona przez felczera Stanisława Kamińskiego, któremu pomagał pracownik apteki Wincenty Pukała. Członkowie tej jednostki gromadzili leki, opatrunki, sprzęt medyczny, a w nagłych wypadkach zajmowali się pomocą medyczną, np. opięka objęto Jana Polaka postrzelonego niefortunnie w czasie ćwiczeń strzeleckich. Prócz wymienionych już wcześniej do jednostki sanitarnej należały też sanitariuszki: Maria Stopa, Genowefa Paja, Zofia Pustelak, Anna Skała, Genowefa Błoniarz, Katarzyna Chmaj oraz Wojciech Porada.

 

Akcje z bronią w ręku zdarzały się rzadko, a dotyczyły najczęściej zabezpieczania terenu, np. w czasie ataku na młyn w Pogwizdowie, przy dostarczaniu żywności dla grup partyzanckich ukrywających się w lasach Wysockich, przy ochronie odbywających się w zabudowaniach browaru narad członków sztabu powiatowego AK.

 

Żołnierze zaczerskiego oddziału AK zajęli się też smutnym obowiązkiem pogrzebania Franciszka Nycza, który został śmiertelnie postrzelony w czasie ucieczki po nieudanej próbie likwidacji konfidenta Józefa Trzeciaka z Rudnej. Grób tego żołnierza AK znajduje się do dziś na cmentarzu zaczerskim.

 

Po wkroczeniu wojsk sowieckich członkowie zaczerskiego oddziału nie ujawnili się, uniknęli też aresztowania w wyniku obławy na członków AK przygotowujących się do wyruszenia na pomoc walczącej Warszawie. Ukryto też sporą cześć broni, której oddanie nakazały władze sowieckie. Niestety działalność NKWD i powołanego do życia UB doprowadziły w lutym 1945 roku do aresztowania komendanta AK Zaczernie – Stanisława Pukały. Razem z nim aresztowano i wywieziono do łagrów w głębi ZSRR także: Wincentego Słonkę, Wincentego Cieślę, Wincentego Dynię, Władysława Szymańskiego i Stanisława Noworula. Temu ostatniemu udało się zbiec z transportu i ukrywał się w Zaczerniu. Część członków zaczerskiego oddziału, aby uniknąć aresztowania, zgłosiła się do oddziałów wojska polskiego. Niektórzy ukrywali się w Zaczerniu lub wyjechali na ziemie odzyskane. Pozostała w Zaczerniu grupa byłych akowców zaangażowała się w działalność nowej konspiracyjnej organizacji „Wolność i Niezawisłość” (WiN. Byli to: Wojciech Błoniarz, Tadeusz Rzeszutek, Jan Kloc, Stanisław Kamiński, Stanisław Chmaj, Józef Skała, Józef Marynowski, Jan Kot, Jan Stopa. Prawdopodobnie w wyniku denuncjacji przeprowadzono w sierpniu 1947 roku rewizję w domu Wojciecha Błoniarza. Odkryto wówczas magazyn broni, aresztowano Błoniarza. Później do więzienia trafili też Jan Kloc, Stanisław Kamiński, Stanisław Czekański. Wszyscy oni odbyli kilkuletnie kary pozbawienia wolności za przynależność do AK a następnie WiN.

 

Lista członków zaczerskiego oddziału Armii Krajowej

 

  • Bieniek Maria
  • Bieniek Stanisław
  • NN „Blaszka”
  • Błoniarz Genowefa
  • Błoniarz Wojciech
  • Bobeł Walenty
  • Chmaj Katarzyna
  • Chmaj Stanisław
  • Cieśla Gabriel
  • Cieśla Wincenty
  • Czarnik Stanisław
  • Czech Roman
  • Czekański Stanisław
  • Dudek Michał
  • Dynia Bronisław
  • Dynia Wincenty
  • Firlej Franciszek
  • Górak Józef
  • Grata Jan
  • Grata Michał
  • Kamiński Stanisław s. Kazimierza
  • Kamiński Stanisław s. Marcina
  • Kamiński Wojciech
  • Kloc Jan
  • Kloc Stanisław
  • Kloc Stanisław s. Jana
  • Kloc Tadeusz
  • Kluz Leszek
  • Kot Franciszek
  • Kot Jan
  • Ks. Myszak Marcin
  • Kubas Michał
  • Litwin Henryk
  • Marynowski Józef
  • Micał Władysław
  • Niemiec Jan
  • Noworul Stanisław
  • Paja Genowefa
  • Piątek Bolesław
  • Piątek Wincenty
  • Pieczonka Stanisław
  • Pohorska Helena
  • Polak Jan s. Sebastiana
  • Polak Jan
  • Polak Józef
  • Polak Wojciech
  • Porada Józef s. Franciszka
  • Porada Józef s. Jana
  • Porada Tadeysz
  • Porada Wojciech
  • Próchno Zygmunt
  • Prusak Stefania
  • NN PS. „Kania”
  • ps. „Mariusz” (Jan Łopuski, oficer AK ukrywający się w Zaczerniu)
  • Pukała Stanisław
  • Pukała Wincenty
  • Pustelak Wincenty
  • Pustelak Zofia
  • Pyrcz Sebastian
  • Rusznica Franciszek
  • Rząsa Stanisław
  • Rzeszutek Tadeusz
  • Sala Franciszek
  • Skała Józef
  • Skała Zofia
  • Słonka Anna
  • Słonka Franciszek
  • Słonka Jan
  • Słonka Wincenty
  • Sołtys Wojciech
  • Stopa Edward
  • Stopa Eugenia
  • Stopa Jan
  • Stopa Józef
  • Stopa Józef s. Jana
  • Stopa Maria
  • Surowiec Franciszek
  • Szeliga Irena

 

Na podst. tekstu Stanisława Rząsy „O Polskę, o wolność. Wspomnienia z dziejów AK Zaczernie” przygotowała

E. Kłeczek-Walicka

Scroll to top